Centrum Zdrowia Psychicznego - co to jest?

Katarzyna Kisielińska, rzeczniczka Biura do sprawa Pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego

Kasię poznałam na warsztatach w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich. Od razu wiedziałam, że kiedyś rozmowa z nią pojawi się na moim blogu. Na jaki temat? To trudny wybór, bo wiem, że mogłabym z nią rozmawiać godzinami o wszystkim i o niczym. I przynajmniej w moim odczuciu byłoby to ciekawe, warte uwagi i podzielenia się tym z Wami.

Prezentację naszej znajomości zacznę od oficjalnego tematu. Będzie to rozmowa, a w zasadzie kompendium informacji, na temat Centrów Zdrowia Psychicznego, które działają w ramach programu pilotażowego reformy psychiatrycznej służby zdrowia.

Centrum Zdrowia Psychicznego to nie szpital, ani przychodnia. Możesz powiedzieć, co to za miejsce, czym się różni od innych placówek, w których można dostać pomoc doświadczając kryzysu psychicznego? 

Katarzyna Kisielińska: Dostępna, błyskawiczna, przystosowana do potrzeb, blisko domu, bezpłatna, o ile to możliwe bez konieczności hospitalizacji, różnorodna, włączająca w pomoc bliskich – taka jest opieka środowiskowa, którą proponują Centra Zdrowia Psychicznego. Powstało ich dotąd w Polsce 27. W tym roku dołączy do nich 7 nowych takich miejsc, między innymi w Kielcach, Opolu i Złotowie. Część rozszerza obszar działania. Najważniejsze jest to, że dostaje się w nich pomoc natychmiast, bez czekania. Wystarczy się po nią zgłosić. W każdym Centrum Zdrowia Psychicznego czekają specjaliści tacy jak psycholog, pielęgniarka psychiatryczna, terapeuta, którzy dyżurują w Punkcie Zgłoszeniowo Koordynacyjnym czynnym od poniedziałku do piątku w godz. 8-18 czekając na osoby szukające pomocy psychiatrycznej, psychologicznej czy psychoterapeutycznej.

Jak wygląda wizyta w Punkcie Zgłoszeniowo Koordynacyjnym? 

Przypomina pierwszą rozmowę z psychoterapeutą czy psychiatrą. Mogą paść pytania o jakość snu, odżywianie, niepokojące objawy, dotychczasowe leczenie, jeśli takie było, o koncentrację, pamięć, styl życia, o to czy ostatnio w życiu nie zdarzyło się coś trudnego. Warto się do niej przygotować. Zanotować to, co chciałoby się przekazać specjaliście, jeśli dysponuje się dokumentacją medyczną dotychczasowego leczenia, zabrać ją ze sobą. Na konsultację można przyjść z kimś bliskim, żeby był obok dodając otuchy lub opowiedział o problemie ze swojego punktu widzenia, jeśli osoba doświadczająca kryzysu się na to zgodzi. Na podstawie rozmowy w Punkcie Zgłoszeniowo Koordynacyjnym opracowywany jest wstępny plan leczenia. Jeśli przypadek zostanie uznany za pilny pomoc musi ruszyć w ciągu 72 godzin.

Co to jest przypadek pilny? 

Lekarze stosują trzy kategorie oceniania stanu pacjenta. Nagły, kiedy natychmiast trzeba rozpocząć leczenie. Mamy z nim do czynienia, gdy ktoś zgłasza myśli samobójcze, jeśli doświadcza ostrej psychozy, skrajnie silnej depresji. Taką osobę natychmiast trzeba skierować do szpitala. Centrum Zdrowia Psychicznego dysponuje łóżkami kryzysowymi, żeby móc udzielić pomocy w tej sytuacji. Jeśli ktoś ma zaburzenia psychotyczne, stany depresyjne lub lękowe, które nie wymagają hospitalizacji, ale znacznie utrudniają normalne funkcjonowanie, ocenione to zostanie jako przypadek pilny. Jest jeszcze stan stabilny, kiedy wystarczy tylko porada, by pomóc pacjentowi lub umówienie wizyty u specjalisty na za tydzień lub dwa tygodnie. 

Co można dostać w ramach planu leczenia?

Mogą to być regularne konsultacje z psychiatrą, psychoterapia indywidualna lub grupowa, pobyt na oddziale dziennym, na który przychodzi się na zajęcia terapeutyczne po których wraca się do domu. Centrum Zdrowia Psychicznego może też objąć pacjenta opieką domową i w jej ramach odwiedzinami specjalistów w miejscu zamieszkania. W sytuacjach nagłych, jak ostre stany psychotyczne, ciężka depresja czy myśli samobójcze, proponuje się pacjentowi łóżko kryzysowe tak, by móc opiekować się nim przez całą dobę. W idei centrów chodzi o to, żeby dać pacjentowi pomoc jak najlepiej dopasowaną do jego potrzeb. W każdym przypadku kryzys wygląda nieco inaczej i każdy ma nieco inne potrzeby. To ma być taka pomoc szyta na miarę. W idei centrów ważne jest żeby działać szybko i skutecznie po to, by uniknąć pogłębienia się kryzysu.  

Kto może skorzystać z pomocy?

Adresowana jest ona do dorosłych osób doświadczających kryzysu psychicznego. Do Centrum Zdrowia Psychicznego mogą przyjść zarówno ludzie dla których będzie to pierwszy kontakt z miejscem dającym pomoc w kryzysie psychicznym jak i ci, którzy leczą się od dawna, mają za sobą pobyty w szpitalu, dostały diagnozę depresji, choroby afektywnej dwubiegunowej czy schizofrenii. Po wsparcie mogą się zgłosić pacjenci, którzy właśnie opuścili oddział całodobowy w szpitalu po swojej pierwszej hospitalizacji, i tacy, którzy mają za sobą ich kilka czy kilkanaście. Pomoc udzielana jest w ramach NFZ także osobom, które nie są ubezpieczone. Zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia psychicznego, o ile konieczna jest pomoc, jest ona bezpłatna dla wszystkich potrzebujących. I nie musi tu chodzić o najcięższe przypadki zaburzeń psychotycznych, ale o wszystkie kłopoty ze zdrowiem na tle psychicznym. Nieubezpieczeni mają także prawo do recept na leki refundowane - każdy, niezależnie od tego czy jest ubezpieczony czy nie, ma takie samo prawo do wszystkich świadczeń.

Kiedy zgłosić się po pomoc? Jak odróżnić spadek nastroju od kryzysu psychicznego?

Jeśli dzieje się z nami coś, co zaczęło utrudniać nam życie, pracę, źle wpływa na nasze relacje z otoczeniem, to znak, że warto porozmawiać o tym ze specjalistą, który spojrzy na nas doświadczonym okiem. Problemy ze zdrowiem psychicznym lubią się pogłębiać dlatego warto przyjść po pomoc jak najszybciej, zanim dojdzie do ich zaostrzenia. Kryzys psychiczny może objawiać się na wiele sposobów, także takich, które można pomylić z innymi chorobami. Czasem pacjent odwiedza po kolei różnych lekarzy, jak gastrolog czy neurolog, by odkryć, że kłopoty mają podłoże w psychice. Organizm sygnalizuje kryzys psychiczny przez takie objawy jak kłopoty ze snem, odżywianiem, panowaniem nad lękiem, skoki nastroju, problemy z koncentracją lub z pamięcią, utrzymujące się przez dłuższy czas poczucie smutku i beznadziei, nagłe skoki wagi, kłopoty gastryczne, przewlekłe bóle głowy, a także bóle stawów, częste infekcje lub problemy ze skórą. Jeśli widzi się u siebie kilka takich problemów, warto przyjść do Punktu Zgłoszeniowo Koordynacyjnego. Według statystyk co czwarty Polak, przynajmniej raz w życiu, doświadcza kryzysu psychicznego. Może być on wywołany trudnym przeżyciem, utratą kogoś bliskiego, stratą pracy, sięganiem po narkotyki czy dopalacze, życiem w dużym stresie, przewlekłą choroba taką jak nowotwór, starzeniem się.  

W tym roku, w każdym Centrum Zdrowia Psychicznego będzie też zatrudniony asystent zdrowienia (tutaj pisałam o tym zawodzie). Powiedz mi co sadzisz o tym pomyśle i jak na to rozwiązanie zareagowało środowisko profesjonalistów?

Asystenci są przy pacjentach, którzy nie mają bliskich, pomagają osobom w kryzysie na zajęciach terapeutycznych, zachęcają ich do udziału w nich. Potrafią słuchać i wspierać w procesie zdrowienia zarówno chorego, jak i jego otoczenie. Nikt nie zrozumie osoby w kryzysie psychicznym w taki sposób, jak ktoś, kto kryzys przeszedł. Wspólne mocne doświadczenie, jakim jest kryzys psychiczny spaja ludzi w relacji, która jest inna niż ta tworzona przez lekarza czy terapeutę. To relacja, w której często rozumie się tego drugiego człowieka bez słów. Zadania asystenta są zupełnie inne niż profesjonalistów. On ma wlać nadzieję na zdrowienie i być blisko, towarzyszyć, być przyjacielem. Nie zastąpi lekarza, który opracowuje farmakologiczne wsparcie ani psychoterapeuty, z którym można pracować nad zarządzaniem emocjami, niszczącymi wzorami działań czy ulepszaniem relacji z ludźmi. Ci lekarze, którzy zdecydowali się na współpracę z asystentami zdrowienia bardzo ją sobie chwalą. 

Czy obecnie każdy Polak może skorzystać z takiej kompleksowej pomocy?

Zgodnie z planem ma w Polsce powstać tak dużo centrów zdrowia psychicznego, żeby każdy miał dostęp do ich pomocy. Na razie skorzystać z nich mogą ludzie mieszkający na terenie działania tych, które już zostały otwarte. 

Ile takich placówek jest obecnie i gdzie są zlokalizowane?

W tej chwili w Polsce działa 27 takich miejsc. Gdzie są i jaki jest do nich kontakt, można sprawdzić na stronie Centrów Zdrowia Psychicznego czp.org.pl. Ich lista jest także na profilu na Facebooku Pilotaż Centrów Zdrowia Psychicznego. W tym roku powstanie 7 nowych centrów. Więcej informacji o Centrach Zdrowia Psychicznego można znaleźć w filmie edukacyjnym. Szybką różnorodną i bezpłatną pomoc można dostać też w Środowiskowych Centrach Zdrowia Psychicznego finansowanych ze środków Unii Europejskiej. Są one w Wieliczce, Koszalinie i dwa w Warszawie. Mają profil na Facebooku - Środowiskowe Centra Zdrowia Psychicznego.

Lista miejsc objętych pilotażem Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Centra Zdrowia Psychicznego tworzone są przy placówkach:

1. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi – łódzkie
2. Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Nowej Dębie – podkarpackie
3. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Radzyniu Podlaskim – lubelskie
4. Szpital Wojewódzki im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Łomży – podlaskie
5. Szpital Miejski Św. Jana Pawła II w Elblągu – warmińsko-mazurskie
6. Szpital Specjalistyczny Ducha Świętego w Sandomierzu – świętokrzyskie
7. Szpital Wolski im. Dr. Anny Gostyńskiej Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (Warszawa) – mazowieckie
8. Wielospecjalistyczny Szpital Wojewódzki w Gorzowie Wlkp. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – lubuskie
9. Instytut Psychiatrii i Neurologii (Warszawa) – mazowieckie
10. Specjalistyczny Psychiatryczny Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Suwałkach – podlaskie

11.  „MEDISON” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (Koszalin) – zachodniopomorskie

12.Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej im. Prof. Antoniego Kępińskiego w Jarosławiu – podkarpackie

13.Szpital Specjalistyczny im. Henryka Klimontowicza w Gorlicach – małopolskie

14.Mazowieckie Specjalistyczne Centrum Zdrowia im. Prof. Jana Mazurkiewicza w Pruszkowie – mazowieckie

15.Szpital Wojewódzki im. Św. Łukasza Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Tarnowie – małopolskie

16.Wojewódzki Szpital Zespolony im. L. Rydygiera w Toruniu – kujawsko-pomorskie

17.Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Bielsku-Białej – śląskie

18.Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – pomorskie

19.Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Cieszynie – śląskie

20.Szpital Ogólny im. Dr Witolda Ginela w Grajewie – podlaskie

21.Samodzielny Publiczny Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Międzyrzeczu – lubuskie

22.Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Łodzi Szpital im. dr. J. Babińskiego – łódzkie

23.Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Bolesławcu – dolnośląskie

24.Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Chełmie – lubelskie

25.Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Hajnówce – podlaskie

26.Mazowiecki Szpital Bródnowski w Warszawie Sp. z o.o – mazowieckie

27.Szpital Uniwersytecki w Krakowie - małopolskie

W jaki sposób można się skontaktować z Biurem do spraw pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego?

Przez pocztę elektroniczną: biuro.pilotaz@ipin.edu.pl , lub telefonicznie. 22 458 27 76

Gdzie szukać pomocy przed ukończeniem 18 roku życia?

Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111

Gdzie jeszcze szukać pomocy i porady? 

Fundacja ITAKA prowadzi całodobowe Centrum Wsparcia dla Osób w Kryzysie Psychicznym. 7 dni w tygodniu dyżurują psycholodzy pod numerem 800 70 22 22, specjaliści odpowiadają również na maile: porady@liniawsparcia.pl.

Bardzo dziękuje za rozmowę i cenne informacje.